Chwalibogowo

Chwalibogowo leży kilka kilometrów na południowy zachód od Wrześni.

Pierwsze wzmianki pisane dotyczące Chwalibogowa pochodzą z 1335 roku. W połowie XIX wieku wieś składała się z trzech części: szlacheckiej, pustkowia zwanego Korzkwy i folwarku Chwalibogówko. Mieszkały tam wówczas 244 osoby w 19 domostwach: 19 ewangelików, 206 katolików, 19 Żydów (w tym 160 analfabetów). Obecnie liczba mieszkańców zwiększyła się prawie czterokrotnie i wynosi 765 osób (dane na dzień 24.01.2006).

Do Chwalibogowa można dojechać wieloma drogami. Jedna z nich wiedzie przez niestrzeżony przejazd kolejowy, tuż obok budynku szkoły i dalej prowadzi obok bloków mieszkalnych, zabytkowego budynku
z 1880 roku (dawnej rządcówki), w którym mieściła się jeszcze niedawno poczta i bank. Po drugiej stronie drogi rozpościera się park a w jego centrum, na niewielkim wzniesieniu, stoi pałac z 1878 roku. Zespół pałacowo-folwarczny stanowi obecnie własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa:
a) pałac murowany ok. 1890
b) obora murowany ok. 1880,
c) spichlerz murowany ok. 1880,
d) druga obora murowana w końcu XIX w.
e) stajnia wyjazdowa - wozownia, murowana w końcu XIX w.
f) owczarnia
g) obok stodoła  murowana w końcu XIX w.
h) wieża ciśnień z  ok. 1905
i) kuźnia z końca XIX w.
j)  park krajobrazowy z drugiej połowy XIX w.

Brama główna wiedzie z parku między blokami, obok sklepu spożywczego do domów jednorodzinnych. W Chwalibogowie znajduje się jeszcze drugi sklep spożywczy i przychodnia lekarza rodzinnego.

Bardo                                

Ta mała miejscowość liczy zaledwie 223 mieszkańców (dane na dzień 24.01.2006). Leży 3 km od Chwalibogowa nad rzeczką Bardzianką. Bardo jako nieliczne z powiatowych sołectw może poszczycić się historią sięgającą początków XIV wieku. Pierwsze wzmianki o wsi, jakie zachowały się w miejscowej kronice parafialnej, pochodzą z 1311 roku. W swoich dziejach odnotowała chwile wielkiej świetności, które miały podnieść ją do rangi miasta. Skromnym świadectwem tamtych czasów jest niewielki rynek i prostopadłe do niego uliczki.

Chlubą mieszkańców jest przepiękny kościół, stojący na wzniesieniu porośniętym drzewami. Został wybudowany w 1783 roku. Jego fundatorem był szlachcic Wincenty Suchorzewski. W XIX wieku właścicielami Barda i patronami kościoła stali się: Franciszek i Anna Hutten Czapscy. Rodzina Czapskich zamieszkiwała w pałacyku sąsiadującym z kościołem do 1939 roku.

Za wsią znajduje się cmentarz parafialny.

Warto wspomnieć również o wiatrakach. Jeden z nich przez długie lata służył i służy kilku pokoleniom bardzian. W roku 1965 został zastąpiony w pełni zmechanizowanym. Dzięki mące z tego młyna Bardo znane jest w całym powiecie wrzesińskim.

Biechowo

Wieś leży 10 km od Wrześni. Liczy obecnie 355 mieszkańców. Pierwsze wzmianki historyczne dotyczące wsi pochodzą z 1232 roku. Pierwotnie Biechowo wchodziło w skład dóbr królewskich. Od XIV wieku stało się własnością prywatną kolejnych rodzin: Doliwów, Szamarzewskich. Nierozerwalnie z historią wsi związane jest sanktuarium maryjne znajdujące się pod opieką Ojców Paulinów.

Obłaczkowo

Wieś leży przy trasie Września - Miłosław.

W XV wieku dziedzicem Obłaczkowa był Szymon Korzklewski. Według spisu Łaskiego z początku XVI wieku część Obłaczkowa należała do Wincentego Grzybowskiego. W 1578 roku dobra te posiadł Jakub Gałczyński - burgrabia powiatu pyzderskiego, a około roku 1629 przeszły w ręce Marcina Gałczyńskiego.

W 1758 roku Marcin Łodzia Poniński sprowadził tu 21 osadników (17 Niemców i 4 Polaków) na zasadach czynszowych. Pod koniec XIX wieku Obłaczkowo nabył Niemiec Bruno Petrik. W latach 80-tych XIX wieku mieszkało tutaj 312 osób (137 katolików, 173 ewangelików) w 33 domostwach. Obecnie we wsi mieszka 591 osób.

Osowo

Pierwsze wzmianki o wsi Osowo pojawiają się w dokumentach z 1390 roku. Arcybiskup poznański przekazał wówczas dziesięciny kmiece z Osowa Henrykowi - ołtarzyście poznańskiemu, a folwarczne proboszczowi z Biechowa. Według rejestru z 1578 roku część wsi posiadał Franciszek Nadarzycki, zaś w 1620 roku wieś przejął Jędrzej Kokoski. Około 1793 roku Osowo należało do Pierzchlińskiego - skarbnika wschowskiego. W 1886 r. mieszkało tu 110 mieszkańców, w tym 12 ewangelików. Właścicielami wsi była wówczas rodzina Poklateckich. W 2006 roku wioska liczył 173 osoby.

Grzymysławice

Wioska liczy zaledwie 31 mieszkańców. Leży przy trasie Września - Środa Wielkopolska. Nazwa pochodzi prawdopodobnie z 1397 roku (od imienia ówczesnego właściciela Grzymysława Leszczyca z Korzkw zwanego Drogosław).

Zespół folwarczny stanowi obecnie własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i składa się z: 3 czworaków z końca XIX w, ośmioraka z XIX w., stajnii, bramy i parku dworskiego z XIX w.

Chocicza Wielka

Dawniej jedna miejscowość, która w średniowieczu była czołem opola gieckiego, obecnie Chocicza Wielka, Chocicza Mała i Chociczka.

Wioska liczy zaledwie 31 mieszkańców. Leży przy autostradzie A2. Chocicza Wielka to dawny majątek. Zachował się tutaj pałac i park z przełomu XIX/XX wieku oraz zabudowania gospodarcze będące własnością R.Ignasiaka. Zespół pałacowy kupili i odrestaurowali w 2003 roku państwo Obst. Obecnie znajduje się tam hotel z bazą noclegową i jadłodajnią.

Chociczka

Niewielka wioska między Chociczą Wielką, Psarami Małymi i Wrześnią.

Białężyce                        

W latach siedemdziesiątych XIX wieku zamieszkiwało wieś 111 osób w 6 domostwach: 50 ewangelików, 61 katolików (w tym 47 analfabetów). W czasie zaborów wieś nazywała się Bialewitz.

W okresie międzywojennym właścicielem Białężyc był Franciszek Opieliński. Majątek obejmował wówczas 1017 mórg i znajdowała się tutaj gorzelnia.

Pozostał tutaj zespół dworski, który jest własnością Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Składa się on z: dworu z roku 1908 i parku krajobrazowego z 2 połowy XIX w.

 
Września

Miasto liczy ponad 29 000 mieszkańców. Leży we wschodniej części Wielkopolski na trasie Poznań - Warszawa, przy autostradzie A2.

Najstarsza wzmianka źródłowa o Wrześni pochodzi z 1256 roku, a prawa miejskie otrzymała przed rokiem 1357. Jej pierwszymi właścicielami byli Poraje-Różyce i dlatego też godłem miasta został herb rodowy Porajów - biała pięciopłatkowa róża na czerwonym polu.

W XIII wieku Września powoli przekształcała się w osadę targową. Była miastem otwartym, bez murów obronnych. Główną podstawą utrzymania mieszkańców było rzemiosło i handel. W 1656 roku miasto spalili i splądrowali Szwedzi. W wyniku drugiego rozbioru Polski w 1793 roku Września znalazła się w zaborze pruskim.

W latach 1807-1815 wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim miasto ponownie przeszło pod panowanie pruskie.
W 1818 r. utworzono nowy powiat wrzesiński z siedzibą władz we Wrześni. Do roku 1841 Września była miastem prywatnym. Ostatnim jej właścicielem była rodzina Ponińskich.

Narastająca i coraz brutalniej prowadzona germanizacja inspirowała rodzimą ludność do działalności politycznej i patriotycznej. Walki narodowo-wyzwoleńcze przybrały na sile w okresie Wiosny Ludów. Głośnym echem w ówczesnym świecie odbił się Strajk Dzieci Wrzesińskich w obronie wiary i mowy ojców w 1901 roku. W 2001 roku mieszkańcy miasta hucznie świętowali setną rocznicę strajku.

Okres międzywojenny to czas dynamicznego rozwoju miasta, który został brutalnie zahamowany przez wybuch II wojny światowej. Niemcy zajęli Wrześnię 10 września 1939 roku. Przez cały okres okupacji hitlerowskiej mieszkańcy Wrześni i okolic prowadzili walkę z Niemcami, ponosząc duże straty.

Września została wyzwolona 22 stycznia 1945 roku. Po wojnie życie powoli wracało do normy. Miasto odbudowano ze zniszczeń. Powstały nowe zakłady przemysłowe, odradzała się administracja i szkolnictwo. W okresie powojennym następowały kolejne zmiany administracyjne. Do roku 1950 Września była stolicą powiatu.

Po likwidacji powiatów, sprawami miasta i gminy kierowali naczelnicy przy pomocy Rady Narodowej. Od 1990 władzę w mieście sprawuje samorząd lokalny, na czele którego stoi burmistrz.

Ważniejsze zabytki to: kościół farny p.w. Wniebowzięcia N. P. Marii i św. Stanisława, kościółek na Lipówce p. w. Św. Krzyża, pałac i park dworski na Opieszynie, ratusz i rynek, cmentarz parafialny przy ul. Gnieźnieńskiej.

Giecz

Wieś z rezerwatem archeologicznym na miejscu jednego z czterech wielkich grodów wymienionych przez Galla Anonima. Gród ufortyfikowany potężnym wałem, usytuowany między jeziorem (dziś zarosłym) a rzeką Moskawą. Od zachodu otoczony jest rowem. Droga z grodu na podgrodzie prowadziła po grobli i moście nad Moskawą. Mieszko II zaczął budować w obrębie grodu zespół pałacowy z kaplicą wzorowany na grodzie lednickim. Najazd księcia czeskiego Brzetysława I w 1038 roku przerwał budowę. Brzetysław zniszczył gród i podgrodzie, a ludność uprowadził. Odbudowany i powiększony w drugiej połowie XI wieku gród, stał się siedzibą kasztelana. Ponownie został zniszczony w wojnie między Władysławem Odoniczem a Henrykiem Brodatym w pierwszej połowie XIII wieku. Giecz ponownie zniszczył najazd krzyżacki w 1331 roku. W XVI wieku nastąpił upadek Giecza. Tradycja grodu przetrwała w nazwie "grodzisko", później "grodziszcze" a od XVIII wieku do naszych dni "grodziszczko".

W 1959 roku utworzono w Gieczu rezerwat archeologiczny. Rezerwat zajmuje plac owalny. Otacza go wał miejscami wysoki na 9 metrów. Wewnątrz znajduje się: ława fundamentowa pod niedokończony zespół pałacowy, fragment muru kościoła romańskiego, pawilon muzealny i kościół drewniany z 1717 roku. We wsi stoi kościół romański z XII wieku wzniesiony na miejscu dawnego przedromańskiego kościoła zniszczonego przez najazd czeski. W trakcie jego restauracji w 1951 roku odkryto romańską mensę ołtarzową.

Więcej ciekawych informacji znajdziecie na stronie muzealnej.

Winna Góra

To wieś w województwie wielkopolskim. Leży szosie ze Środy Wielkopolskiej do Miłosławia. Liczy 390 mieszkańców (2001).

Historia wsi datuje się od 1250. Do końca XVIII w. należała do biskupów poznańskich. W XIII w. założono tu winnice książęce.

Dekretem Napoleona z dnia 1 czerwca 1807 roku, generał Jan Henryk Dąbrowski otrzymał za zasługi dla ojczyzny ziemię wydzieloną z dóbr narodowych Księstwa Warszawskiego. Głównym ośrodkiem donacji była Winna Góra. Tutaj w latach 1760 - 1770 dzięki staraniom biskupa poznańskiego Teodora Czartoryskiego wzniesiono pałac. J. H. Dąbrowski w Winnej Górze przebywał rzadko. Kampanie wojenne, pobyty w dużych ośrodkach  politycznych i administracyjnych uniemożliwiały mu dłuższe pobyt w Winnej Górze. Dopiero dymisja z czynnej służby wojskowej w 1815 roku pozwoliła mu osiąść wraz z małżonką Barbarą z Chłapowskich w Winnej Górze na stałe. Tu również zakończył życie 6 czerwca 1818 roku. W kaplicy przy miejscowym barkowym kościele Św. Michała Archanioła pochowano zwłoki J.H. Dąbrowskiego. Jego zwłoki pochowano wśród orłów polskich, spisu pól bitew legionów, tarcz ze słowami naszego hymnu narodowego. Pochowano tutaj również Bronisława Dąbrowskiego - syna generała - uczestnika powstania Wiosny Ludów. Dzisiaj serce J.H. Dąbrowskiego spoczywa na Skałce poznańskiej.

W parku stoi neoklasycystyczny pałac z 1909 r. Obecnie jest to siedziba zakładu naukowo-badawczego Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu. Dziś w pałacu znajduje się muzeum pamięci gen. Dąbrowskiego. Nieopodal stoi pomnik ku czci J. H. Dąbrowskiego a na wysepce stawu znajduje pomnik z urną zawierającą serce adiutanta generała.

Czerniejewo

Malowniczo położone na skraju szlaku piastowskiego. Dziś należy do najstarszych miasteczek w Wielkopolsce. Nazwa powstałej już w XII wieku osady wywodzi się prawdopodobnie od jej legendarnego właściciela kmiecia Czyrnia. Czerniejewo otrzymało prawa miejskie pod koniec XIV wieku. Herb miasta przedstawia białą wieżę forteczną umieszczoną na czerwonym tle.

Pierwotnie miasteczko było własnością królewską. W 1386 roku król Władysław Jagiełło darował Czerniejewo wojewodzie kaliskiemu Sędziwojowi Pałuce z Szubina. Miasto przeszło wówczas w ręce prywatne. Właścicielami Czerniejewa byli przedstawiciele różnych rodów magnackich. Znajdowało się ono kolejno w posiadaniu: Górków, Czarnkowskich, Radomickich, Lipskich oraz Skórzewskich. Czasy, gdy właścicielem Czerniejewa byli przedstawiciele rodu Lipskich a następnie Skórzewskich, były przełomowe dla miasteczka. Generał Jan Lipski przyczynił się do rozwoju gospodarczego Czerniejewa. Największą jego zasługą stało się wybudowanie barokowo-klasycystycznego zespołu pałacowego w latach 1771-1780. Zespół pałacowy składa się z: pałacu, stajni oraz wozowni. Całość otacza krajobrazowy park z pochodzącą z XIX wieku bażantarnią. Czerniejewski pałac został połączony kompozycyjnie z miasteczkiem długą, szeroką ulicą, na końcu której znajduje się późnogotycki kościół z XVI w. Przed nim stoi pomnik poświęcony pamięci sławnego mieszkańca Czerniejewa, twórcy pierwszej gramatyki, ks. Onufrego Kopczyńskiego.

Czerniejewo otoczone jest lasami o urozmaiconym drzewostanie. W okolicy znajdują się trzy rezerwaty leśne: "Bielawy", "Modrzew polski" i "Wiązy". W pobliżu znajdują się także pomnikowe stare dęby.

Nekla

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1435 roku. Prawa miejskie uzyskała w 1725 roku i straciła je po 47 latach. Tytuł miasta odzyskała ponownie w 2000 roku.

W Nekli znajduje sie ciekawy, kopułowy kościół neoromański z 1900 roku, zaś w pobliżu park podworski z eklektycznym pałacem z ok. 1870 roku i pomnikowymi drzewami.

Gmina Nekla leży w środkowo - wschodniej części województwa wielkopolskiego. Należy do powiatu wrzesińskiego. Gmina Nekla ma bardzo korzystne położenie komunikacyjne. Prowadzi tu droga do Poznania i Warszawy.