historia szkółki w Bardzie

Historia Szkoły Powszechnej w Bardzie

Szkoła w Bardzie powstała w okresie zaboru pruskiego w 1875 roku, nosiła nazwę Katholische Schule Bardo Kr. Wreschen. Znajdowała się w budynku z czerwonej cegły usytuowanym w pobliżu kościoła i pałacu. Do szkoły dwu-klasowej uczęszczały dzieci różnych wyznań z pobliskich wsi (katolicy, ewangielicy).

W 1918 roku po usunięciu Niemców z Wielkopolski, sprawy szkolnictwa objął Wydział Spraw Szkolnych w Komisariacie Naczelnej Rady Ludowej. W połowie 1919 roku szkolnictwo przeszło do Departamwntu Oświacenia w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej. Władze Wielkopolski przeprowadziły wiele reform zmierzających do całkowitego spolszczenia szkolnictwa, co umożliwiło zespolenie tej dzielnicy z resztą ziem polskich. Właściwym organem administracji państwowej sprawującym władzę nad szkołą w Bardzie był Inspektorat Szkolny we Wrześni, a pierwszym kierownikiem szkoły w wyzwolonej Polsce - szeregowiec Armii Pruskiej, nauczyciel mianowany do pracy w Bardzie 16.09.1897 roku, Paweł Trocholepszy.

Początkowo, szkoła w Bardzie, funkcjonowała jako dwu-klasowa, a od 1927 jako trzy-klasowa. Dzieci uczyły się w dwóch izbach szkolnych (od 1934 w trzech, a od 1959 w czterech). Szkoła stała się centrum kulturalnym dla pobliskich wsi. 16.02.1930 r. odbyło się tutaj przedstawienie amatorskie Kółka Młodzieżowego pod kierunkiem Franciszka Frąckowiaka z Grzymysławic, 18 listopada tego roku Towarzystwo Młodzieży Polskiej w Chwalibogowie wystawiło "Wesele na prądniku" oraz "Monolog zakochanej", 18 stycznia 1931 roku wystawiono przedstawienie Drużyny Harcerskiej i Związku Strzeleckiego. Funkcjonowała tutaj biblioteka, działały, w różnych latach: Rada Szkolna Miejscowa (w 1925 w składzie: sołtys Barda Mężyński i Kosmowski, od 1933 przewodniczącym był hrabia Czapski), Zarząd Opieki Rodzicielskiej (w 1937/38 roku przewodniczyła mu hrabina Anna Hutten-Czapska), L.O.P.P.C.K. (opiekę sprawowała Monika Michalska zd. Trocholepsza), Towarzystwo Popierające Budowę Szkoły Powszechnej, Szkolne Kółko Krajoznawcze (pod opieką Floriana Michalskego).

W 1931 roku powzięto zamiar przekształcenia terenu dworskiego przyległego do szkoły na dziedziniec. 1 listopada 1931 roku kierownik Trocholepszy pisze do Inspektoratu Szkolnego we Wrześni:

W sprawie " urządzenia boiska szkolnego" donoszę, iż sołtys p.Mężyński z Barda gm. omówił tę sprawę z przewodniczącym obszaru dw. p.Czapskim, a p.Czapski powiedział, że z powodu kryzysu gospodarczego trzeba ten projekt odroczyć. Nadmieniam, że to jest sprawa między gminą a obszarem dworskim.

25 listopada 1931 roku Inspektor Szkolny Majewski wystosował pismo do Rady Szkolnej Miejscowej w Bardzie:

"Proszę w porozumieniu z Radą Gminną rozpatrzyć, czy wolne miejsce obok szkoły możnaby zamienić na boisko szkolne".

Mimo początkowej niechęci hrabiego Czapskiego do pomysłu powstania dziedzińca, ostatecznie utworzono go w 1932 roku. Obok miała zostać przeprowadzona droga dojazdowa do dworku Czapskich, ale prawdopodobnie do tego nie doszło.

Wiele kłopotu nastręczało również współfinansowanie szkoły przez obszary dworskie. W 1932 roku korespondował Inspektor Majewski i kierownik Trocholepszy w sprawie przymusowego ściągania podatku na utrzymanie Szkoły Powszechnej w Bardzie z majątku Chwalibogowo.

W tym samym budynku szkolnym mieściły sie dwa mieszkania dla nauczycieli żonatych. Po zamknięciu szkoły jednoklasowej w Bukowym Lesie (w 1934) tamtejszy budynek oddano na mieszkania dla nauczycieli. Do dziś zajmuje je małżeństwo długoletnich nauczycieli szkoły w Bardzie - państwo Skibińscy.

Liczba dzieci uczęszczających do szkoły w Bardzie i nauczycieli w niej uczących:

ROK ILOŚĆ DZIECI NAUCZYCIELE 1881 16 dzieci, 1882 17 dzieci, 1883 9 dzieci, 1884 12 dzieci, 1885 12 dzieci, 1886 12 dzieci, 1887 12 dzieci, 1888 14 dzieci, 1889 17 dzieci, 1890 21 dzieci, 1891 17 dzieci, szkoła 2-klasowa? 1892 13 dzieci, 1893 28 dzieci, 1894 20 dzieci, 1895 9 dzieci, 1910 9 dzieci, 2 nauczycieli, 1911 24 dzieci, 2 nauczycieli, 1912 19 dzieci, 2 nauczycieli, 1913 19 dzieci, 2 nauczycieli, 1914 21 dzieci, 2 nauczycieli, 1915 20 dzieci, 2 nauczycieli, 1916 28 dzieci, 2 nauczycieli, 1917 14 dzieci, 2 nauczycieli, 1918 26 dzieci, 2 nauczycieli, 1919 16 dzieci, 2 nauczycieli, 1920 24 dzieci, 2 nauczycieli, 1921 18 dzieci, 2 nauczycieli, 1922 18 dzieci, 2 nauczycieli, 1923 8 dzieci, 2 nauczycieli, 1925 106 dzieci katolików i 3 ewangelików, 2 nauczycieli, 1927 102 dzieci katolików i 2 ewangelików, 2 nauczycieli, 1929 148 dzieci katolików i 2 ewangelików, 2 nauczycieli, 1930 149 dzieci katolików, 3 nauczycieli, 1931 159 dzieci katolików i 2 ewangelików, 3 nauczycieli, 1932 166 dzieci katolików i 2 ewangelików, 3 nauczycieli, 1933 1934 181 dzieci katolików i 1 ewangelik, 3 nauczycieli, 1934/35 3 nauczycieli, 1935/36 3 nauczycieli, 1936/37 3 nauczycieli, 1938 104 dzieci, 3 nauczycieli, 1944/45 131 dzieci, 2 nauczycieli, 1945/46 3 nauczycieli, 1946/47 147 dzieci, 1948/49 4 nauczycieli, 1949/50 1950/51 141 dzieci, 4 nauczycieli, 1951/52 114 dzieci, 1952/53 1953/54 99 dzieci, 1954/55 91 dzieci, 1955/56 103 dzieci, 4 nauczycieli, 1956/57 103 dzieci, 4 nauczycieli, 1957/58 134 dzieci, 4 nauczycieli, 1958/59 128 dzieci, 4 nauczycieli, 1959/60 4 nauczycieli, 1960/61 1961/62 4 nauczycieli, 1962/63 5 nauczycieli, 1963/64 1993/94 213 dzieci, 16 nauczycieli.

Kierownikami (dyrektorami) szkoły byli kolejno:

1881-1892 Mellwig (Hellwig),
1893-1895 Rogoźiński,

1910-1914 Paweł Trocholepszy,
1915 F.W. Lammers,
1916 I.W. Englert,
!917-1933 Paweł Trocholepszy,
1933-1939 Edward Augustyn,
1944-1945 Maria Wawrzynkiewiczówna,
1945-1963 Kazimierz Wydra,
1963-1991 Józef Nowicki,
1991-1994 mgr Halina Kawalec.

W lutym 1994 roku szkoła została zamknięta a uczniowie rozpoczęli naukę w nowym budynku
w Chwalibogowie. Budynek starej szkoły kupili państwo Roman i Bożena Swancarowie. Zaadaptowali go na mieszkanie. Trójka dzieci z tej rodziny (Adam, Ewa i Zuzanna) dojeżdżała później do szkoły w Chwalibogowie.

Wykaz uczniów z nieistniejącej szkoły powszechnej w Bardzie koło Wrześni, uczęszczających w latach 1874 - 1923 - oprac. Jarosław Górski

Źródła: Odpisy świadectw ukończenia szkoły z lat 1881-1895 i 1910-1923 (dokumenty w posiadaniu SSP w Chwalibogowie), akta osobowe Pawła Trocholepszego (Archiwum Państwowe w Gnieźnie), dokumentacja Inspektoratu Szkolnego we Wrześni 1918/1939 (Archiwum Państwowe w Gnieźnie), akta szkoły Bardo 1945/52 (Archiwum Państwowe w Gnieźnie), akta Gminy Września-Południe 1928-54 (Archiwum Państwowe w Gnieźnie), akta Prezydium Powiatowego Rady Narodowej we Wrześni SP w Bardzie 1965-1969 (Archiwum Państwowe w Gnieźnie).